Bombus arısı üretimi denemeleri

Örtüaltına ya da bahçemize çiçekleri tozlaması amacıyla bir bombus arısı kovanı (kolonisi) koymuşsak, koloni gelişimi sonunda resimde görüldüğü gibi birçok ana arı üretilmesi olasıdır. Bu genç ana arıları başka kovanlardan alınan erkek arılarla çiftleştirip tekrar kuluçkaya yatırarak koloni üretmek mümkündür. Batılı ülkelerde çiftçiler bunu denemekte ve olumlu sonuç almaktadırlar. Çiftleşmiş genç ana arıyı buldu diyelim, başka ne gerekli?  Taze polen, şeker şurubu, yalıtım malzemeleri ve bir kovan yani kafes. Kovan çift bölmeli olursa biri kuluçkalık, öbürü de beslenme ve dışkılama odası olarak kullanılır.

Kovanın içine yuva malzemesi olarak yosun, ot parçaları, yün, pamuk, yapay elyaf kullanılabilir. Bu kovanda yosun kullanılmış. Karışık olsa da olur.

Ana arılar kovanda kuluçkaya yatırılınca üstü kapatılır. Bu kovanda yuva malzemesi olarak pamuk kullanılmış ve üstü saydam bir kapakla kapatılmış. Saydam kapaktan kovanın içi kolayca görülebilir ve arıların davranışları gözlenebilir. Ancak bu görünen koloni büyük olasılıkla kapalı ortamda yetiştirilmiş ve saydam kovan başka bir yalıtımlı dış kovan içine konarak bahçe ya da örtü altına gönderilmek üzer hazırlanmış durumdadır.

Kovanlar bahçeye ya da örtü altına konunca yavrularını beslemek için çiçektozu toplayacaktır. Çiçektozu toplarken de çiçekleri tozlayıp onların tohum tutmasını sağlayacaktır. Bu resimde bir çiçekten çiçektozu toplayan toprak bombusunu görüyoruz.

----------------------------------------------------------------- 

Bombus arılarının üretimi denemeleri

Yukarıdaki resimlerin altındaki bilgileri insanların öğrenmesi kolay olmadı. Hem zor oldu hem de uzun süre aldı. Bu bölümde bu konudaki denemelere ve gelişmelere kısaca bir göz atalım.

1912 de Linhard ve Sladen adlı araştırmacılar doğadan yakaladıkları ana arılardan koloniler üretmişler. O zamandan bu güne birçok araştırmacı doğadan yakaladıkları analarla üretim denemeleri yapmışlar.1964 – 1965 yıllarında Kanada’da üniversite bünyesinde S. C. Plowright ve S. C. Jay doğadan yakaladıkları kışlamış ana arılardan açık ve kapalı ortamda koloni yetiştirme denemeleri yapmışlar. Kolonilerden ana arılar üretmişler. Ana arıları çiftleştirmişler. Kış uykusuna yatırmışlar. Uyanınca kuluçkaya yatırmışlar. Yeniden koloni üretmişler. Bütün bu yaptıklarını, izledikleri yolları, kullandıkları araç ve gereçleri, denemenin sonuçlarını ayrıntılı bir şekilde bir dergide yayınlamışlar. Bu yayınladıkları rapor İngilizce olarak internet sitelerinde var. Anlattıkları özet olarak şöyle. Açık ortamda 21 derecede çift bölmeli kovanlarda üretme denemeleri yapılmış. Çift bölmeli kovanların giriş bölümü beslenme ve dışkılama için kullanılmış. Polen hamuru ve şeker şurubu buraya konmuş. İç bölme ise kuluçka için kullanılmış. Yalıtım malzemesi olarak ta pamuk ve yün kullanılmış. Kapalı ortamda 29 derece ısı ve % 50 nispi neme ayarlı sakin ve karanlık bir ortamda üretme denemeleri yapmışlar. Kapalı ortamda da aynı kovanlar kullanılmış ama yalıtım ve yuva malzemeleri kullanılmamış. Ancak tabana temizlemesi ve gerekirse değiştirmesi kolay olsun diye kıvrımlı karton kağıdı sermişler. Bu kartonlar aynı zamanda dışkıları da emdiği için kullanışlı olmuş. Başka bir denemelerinde yaz ortasında doğadan topladıkları ana ve erkek arıları çiftleştirmişler. Sonra da + 5 derecede kış uykusuna yatırmışlar. Kış uykusuna yatan ve yatmadan kuluçkaya yatırdıkları iki grup ana arıdan aldıkları sonuçları değerlendirmişler. Denemeler sonucunda, ana arının yaşam sürecindeki davranışları, kış uykusuna giren ve girmeyen ana arıların üretimdeki farkları, taze polen kullanmanın üretim verimliliği ile bağıntısı, kısa ömürlü, uzun ömürlü koloni üremesinin nedenleri araştırılmış, değerlendirilmiş. Değerlendirmelerden bazı sonuçlar:

Doğadan yakalanan ana arılar parazit ve zararlılardan temizlendikten sonra kuluçka kafesine konuyor. Kuluçka kafeslerine analar bazı kafeslerde tek olarak konuyor, bazı kafeslerde ananın yanına bir işçi arı konuyor, bazı kafeslerde ise birkaç işçi arı konuyor. Başka bir grupta ana arılar kuluçka kafesine grup halinde konuyor. Grup halinde konan ana arıların yumurtlama oranının tek tek konan analara göre daha fazla olduğu görülüyor. Bu gruplarda ana arılar ortalama 21 günde yumurtluyor. Başka bir grupta ana arılar 20 günde bazıları 30 günde yumurtluyor. Kuluçka kafesine 2 ana arı birden konursa, Sladen’e göre biri ötekini ilk yumurtlamadan sonra öldürür. Bazı yazarlara göre ilk işçi arı çıkıncaya kadar yaşayabilirler. (Frizon, Plath, Free, Butler bu görüştedirler.)Diyapoza (kış uykusu) girmeyen ana arılar da büyük koloni oluşturabiliyor.

Yeni çiftleştirilmiş ana arılar birkaç gün sonra kış uykusuna yatırılıyor ve yumurtlama organlarının gelişmesi için + 5 derecede iki ay bekletiliyor. Kuluçkaya yatırılmış ana arılara bal ve polen mumlu kâğıt içerisinde veriliyor. Böylece polen daha geç bayatlıyor. Her 3 günde bir yeniden polen hamuru veriliyor ve eski polen hamuru tükenmemişse geri alınıyor. Ana arının sağlıklı olup olmadığı, polen, şurup tüketiminden ve dışkılamasından anlaşılıyor. Ana arıların çoğu ilk yumurtayı yumurtladıktan 64 gün sonra ölüyor. Yumurtalığı ve yumurtlama organlarını gelişmemiş ana arıların yumurtlaması verimli olmuyor. Kafesin ya da kovanın uygun olmayışı yumurtlamayı geciktirebiliyor. Yeteri kadar taze polen verilmezse yumurtlama azalıyor. Kuvvetli koloniler yapmak için larva transferi yapmak gerekiyor. Bu yazdıklarım araştırma yazısının özetidir. Daha ayrıntılı görmek isteyenler internette aşağıdaki adreste inceleyebilirler.

REARING BUMBLE BEE COLONIES IN CAPTIVITY R. C. Plowright AND S. C. JayDepartment of Entomology, University of Manitoba, Winnipeg, Canada 

...

 Bir başka araştırma ve üretim denemesi 1997 – 1998 yıllarında yurdumuzda yapılmış. Akdeniz üniversitesinde, doğadan toplanan 167 adet bombus terrestris ana arısı kuluçkaya yatırılmış, koloniler oluşturulmuş, koloniler seralara konmuş, sağlıklı çalıştıkları görülmüş. Bazı kolonilerden ana arılar üretilmiş, 1x1x1 m. ölçülerindeki çiftleşme kafesinde çiftleştirilmiş, çiftleşen anaların yeniden koloni oluşturması sağlanmış, yapılan çalışmalar, kullanılan araç ve gereçler, izlenen üretim yolları ayrıntılı olarak bir yazıda Türkçe olarak anlatılmış. Bu yazıyı da internette bulabiliriz. Adresi:

Gürel, F., Efendi, Y., Mutaf, S. Doğadan Toplanan Bombus terrestris Ana Arılarının Laboratuar Koşullarında Koloni Oluşturma ve Koloni Gelişimi Özellikleri.

Bu araştırma ve denemelerdeki ve burada anlatmadığımız başka araştırma ve denemelerdeki kullanılan araç ve gereçlerin, çalışma yöntemlerinin ve yollarının çoğu, aşağı yukarı benzerlik göstermektedirler. Kapalı ortam, karanlık, sessizlik, taze polen, taze şurup, yumurtlama kutusu, beslenme kutusu veya yetiştirme kutusu… Daha bunlar gibi araç gereç ve uygulamalar… hemen hemen aynı. Farklı olan kuluçkadaki ana arının yumurtlamasına olumlu katkısı olacağı varsayılan yanına konan uyarıcı (refakatçı) arılar. Farklı denemelerde farklı arılar konmuştur. Plowright ve Jay’ın denemelerinde:

1. Tek ana arı

2. İki ana arı

3. Çok ana arı

4. Ana arı ve tek bombus işçi arısı

5. Ana arı ve birkaç bombus işçi arısı. Yurdumuzda Akdeniz Üniversitesinde yapılan üretimde ise

6. Yeni çıkmış 4-5 bal arısı konmuştur.

Akdeniz Üniversitesindeki denemede ana arıların % 50.3 ünün koloni oluşturduğu yazılmaktadır. Bunlara benzer deneler sonunda üretim teknikleri daha da geliştirilmiş ve Hollanda, Belçika ve İsrail’de yıl boyu seri üretimlere başlanmış ve akdeniz kıyısındaki ülkelerin seralarında tozlayıcı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Avrupa’da meyve ve sebze bahçelerinde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Amerika’da bombus terrestris yerine o yörede yaygın olan başka bombus türleri üretilmektedir Örneğin Kanarya Adalarında o yöreye uyum sağlamış olan “bombus kanarien” türü üretilmektedir. Avrupa’da amatörler açık alanda hobi olarak değişik türler üretip bakımına yardımcı olarak bahçelerini tozlama işinde faydalanmaktadırlar. Bunu biraz yabancı dil bilen arkadaşlarımız internet sitelerinde açıkça görebilirler.

. Yurt dışındaki firmalardan polinasyon amacıyla kullanılmak üzere ithal edilen ana arıların oluşturduğu koloniler, koloni yasam döngüsü sonunda ortalama 60-70 adet genç ana arı ve 120-140 adet erkek arı üretmektedirler (Gösterit, 2003)Yukarıdaki alıntılar Akdeniz Ü. zooloji Bölümü deneme, araştırma sonuçlarındandır.

Ancak biz seralardaki arıların ortalama 20 ana arı ve daha çok erkek arı ürettiğini gözlemledik. Açık ortamda yani doğadaki kolonilerin ana arı üretiminin daha fazla olduğu muhakkaktır. Örnek olarak Bizim seralarda ortalama 80 – 100 adet arısı olan koloniler kullanılırken Avrupa’da doğadaki kolonilerin arı sayısı 100-200 arasındadır. Heinrich B. Kitabında Amerika’da 1979 Haziran ayında bir kolonide 1 ana arı, 260 işçi arı, 140 yeni ana arı, 1020 adet de larva ve pupa bulduğunu yazar. Bu bir uç örnektir, ancak üreme koşulları iyi olursa ana üretimi sayısı da yükselir. (Heinrich, Bernd (1994): Der Hummelstaat. List Verlag, München. (Originalausgabe: Bumblebee Economics, 1979)

...

Evde Bombus Arısı Yetiştirme

Ben de kendi evimde ve bahçemde birkaç üretim denemesi yaptım. Denemeler, laboratuvar (kapalı ortam) ve açık ortamda (bahçe) yapıldı. Bahçemde ağaç ve plastik kafeslerde yaptığım birkaç denemeden görüntüler ve bilgileri burada paylaşmak istiyorum.

Kafeste kuluçkaya yatırılan ana arı şeker şurubu ve polen hamuru ile ilgilendiğine göre kafesi benimsemiş, yuvasını yapmış görünüyor.

Devamını gör >